Geçen sonbaharda Adapazarı’nda eski bir sanayiciyi ziyarete gitmiştik. O da bizi yeni hobisi ile tanıştırdı: Yaban mersini. Aslında o “blueberry” demeyi tercih ediyor. Resmi adı da blueberry yani mavi yemiş. İşadamına göre yaban mersini, Likapa denilen bir meyve. Ancak Likapa, bakanlığa göre blueberry ( Vaccinium myrtillus) ile aynı. Yöresel olarak keçi yemişi, turna yemişi, çoban üzümü de deniliyor.
Market ve pazar raflarında yaban mersini olarak satılıyor. Ben de onu tercih ediyorum. Niye yaban mersini adı verildiğine dair kesin bir bilgi de bulunmuyor. Mavi veya mor renkli meyveleri olduğu için bu adı almış olabilir. Mavi renk, Türkçe’de “mersin” kelimesiyle de ifade edilir. Örneğin, “mersin gözlü” veya “mersin rengi” gibi. Bu nedenle, mavi renkli meyve anlamına gelen “yaban mersini” adı verilmiş olabilir.
İşadamı ismini yazmamı istemediği için şimdilik bende mahfuz kalsın.
Ziyaretimizde, ilk hasadını da yapmıştı ama daha bir yaşında oldukları için sembolik bir üretim olmuştu. Uzun uzun mavi yemiş tarımından, verimliliğinden, küresel talebinden ve mavi yemişin yetiştiği coğrafyada yetişen diğer meyvelere göre üç ila 10 kat daha değerli olduğunu anlatıp durdu.
Dönüşte araştırdım, işadamı az bile söylemiş, trend bir meyve tarımından bahsediyormuş.
Hatta fındık bahçesini sökünce, etraftaki köylüler, onun orada hazine bulduğunu o sebeple fındıkları heba ettiğini bile konuşur olmuşlar. Öyle ya fındık bahçen varsa, zaten hazinen de vardır. O da kendilerine, bulduğu hazineyi yani mavi yemiş yetiştiriciliğini anlatmış. Şimdi pek çok meraklı, çiftçi ve girişimci mavi yemiş tarımı için kendisini sık sık ziyaret ediyor.
Bu yazı için hasat mevsimini bekledim. Dünyadaki yansımaları izledim, konuyla ilgili farklı kişilerle görüştüm. Sadece Türkiye’de değil, dünyanın pek çok yerinde yoğun talep olduğunu görüyorum. Türkiye’deki meyve fidanı satan bir iki arkadaşım da, yeni ekim alanları için en fazla talep edilen fidanlar arasında yaban mersini fidanları olduğunu belirtiyor.
Neden çok tercih ediliyor?
Artık kabul etmemiz gerekiyor ki yaban mersini, son yıllarda popülerliği artan bir meyvedir. Meyvenin talep artışınının nedenini lezzetli tadı, yüksek besin içeriği ve çeşitli sağlık yararları ile açıklanıyor. Bir de yüksek getirisi…
C vitamini, K vitamini, manganez ve flavonoidler gibi çeşitli besinleri içeren yaban mersininin besinleri; bağışıklık sistemini güçlendirmeye, kalp sağlığını iyileştirmeye, kanser riskini azaltmaya ve beyin sağlığını korumaya yardımcı olabilir.
Taze olarak, dondurulmuş olarak, meyve suyu olarak veya reçel olarak tüketilebilen yaban mersini ile ayrıca kek, kurabiye yapar ve farklı hamur işlerinde kullanılabilir.
Son yıllarda sürekli olarak talebinin artmasını nüfusun yaşlanması ve sağlıklı beslenmeye olan ilginin artmasıyla da açıklanıyor. Yaban mersini, yaşlanma sürecini yavaşlatmaya ve kronik hastalıklara karşı korumaya yardımcı olacağına yönelik pek çok araştırma var. Bu nedenle, yaşlı nüfus arasında özellikle popülerliği artıyor. Ayrıca, sağlıklı beslenmeye olan ilginin artmasıyla daha fazla insan yaban mersini tüketmeye başlıyor.
Hem talep hem üretim artıyor
Meyveye talep yeni meyve fidanı dikim alanlarının genişlemesine yol açıyor. 2023 yılında, dünya çapında 1,5 milyon hektardan fazla yaban mersini fidanı dikildi. Bu, 2013 yılına göre yüzde 20'lik bir artışı ifade ediyor.
Yaban mersinine olan artan talep, meyvenin fiyatını da yükseltmiştir. 2023 yılında, yaban mersininin kilogram fiyatı, 2013 yılına göre dolar bazında yüzde 30 arttığı gözleniyor.
Küresel yaban mersini ekonomisinin büyüklüğü 2022 yılında 10 milyar dolar olarak tahmin ediliyor. Bu rakamın 2028 yılına kadar 15 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Yaban mersini üretiminde ilk sırada Amerika Birleşik Devletleri yer alıyor. Ardından Kanada, Peru, Şili, İspanya, Polonya ve Çin geliyor.
Türkiye üretimde 10. sırada
Türkiye, son yıllarda yaban mersini üretiminde hızlı bir büyüme yaşıyor. 2023 yılında, Türkiye'nin yaban mersini üretiminin 100.000 tonu aşması bekleniyor. Yaban mersini tüketimi konusunda en büyük pazarlar Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avrupa Birliği ve Çin'dir. Türkiye, yaban mersini üretiminde 10. sırada yer alırken tüketimi konusunda dünyada 12. sırada bulunuyor.
Türkiye'nin yaban mersini üretimi, 2016-2021 yılları arasında yıllık yüzde 10,5'lik bir artış gösterirken tüketimi de 2016-2021 yılları arasında yıllık yüzde 12,5'lik bir artış gösterdi. Ne yazık ki yeni dikimler için fidanların çoğu ithal ediliyor.
ABD'li tüketicilerin yüzde 41'i yaban mersini en sevdikleri meyve olarak görüyor. 2021 yılında küresel yaban mersini pazarının değeri 7,3 milyar ABD dolardı ve 2022-2028 yılları arasında yüzde 5,5'lik bir yıllık büyüme oranı ile 2028 yılına kadar 11,4 milyar ABD dolarına ulaşması bekleniyor. Küresel yaban mersini pazarının büyümesini, yaban mersininin sağlık yararları, artan popülaritesi ve talebi ve artan meyve işleme endüstrisi tarafından yönlendirileceği tahmin ediliyor.
Küresel yaban mersini pazarında, Amerika Birleşik Devletleri, 2021 yılında 3,2 milyar ABD doları ile en büyük pazar payına sahipti. Amerika Birleşik Devletleri'ni, 2021 yılında 1,4 milyar ABD doları ile Kanada izledi. Avrupa, 2021 yılında 1,3 milyar ABD doları ile üçüncü büyük pazardı.
Rekabet kızışıyor
Sırbistan önümüzdeki sezon için yaban mersini üretiminde yüzde 15'lik kayda değer bir artış bekliyor. Kendisi de bir üretici ülke olmasına rağmen, Polonya'daki yaban mersini ithalatı 2020'den 2021'e yüzde 44 artmış.
Güney Afrika'nın Namibya ve Zambiya'da da yaban mersini ekimleri yaptığı ve buradaki üretimiyle Peru'ya karşı rekabet ettiğini ve kalite yüksek olduğu sürece daha geniş bölgeye fayda sağladığını bu işin küresel ticareti ile uğraşanlar söylüyor. Niye Peru? Peru, dünyanın en büyük yaban mersini ithalatçılarından Çin’in en büyük tedarikçisi durumunda.
Türkiye'de yaban mersini üretimi, Karadeniz Bölgesi'nde yoğunlaşmış durumda. Bu bölgedeki iklim ve toprak yaban mersini üretimi için uygun olduğunu söylenebilir. Türkiye'de yaban mersini yetiştiriciliği, son yıllarda hızlı bir büyüme yaşıyor. Bu büyüme, yaban mersininin sağlık faydaları hakkında farkındalığın artması ve yeni çeşitlerin geliştirilmesi ile açıklanıyor. Yaban mersini yetiştiriciliği, gelecek yıllarda da büyümeye devam etmesi bekleniyor.
Yaban mersininin sağlık faydaları
Yaban mersini, çeşitli sağlık yararları ile ilişkilendirilmiştir. Bu faydalar, meyvenin içerdiği besinlerle açıklanabilir.
Yaban mersini, C vitamini, K vitamini, manganez ve flavonoidler gibi çeşitli besinleri içerir. Bu besinler, bağışıklık sistemini güçlendirmeye, kalp sağlığını iyileştirmeye, kanser riskini azaltmaya ve beyin sağlığını korumaya yardımcı olabilir.
Yaban mersininin faydaları, aşağıdakileri içerir:
Bağışıklık sistemini güçlendirir
Kalp sağlığını iyileştirir
Kan basıncını düşürür
Kanser riskini azaltır
Alzheimer hastalığı ve diğer demans türlerini önlemeye yardımcı olabilir
Görme sağlığını iyileştirir
Diş sağlığını korur
Kilo vermeyi destekler
Enerji seviyelerini artırır
Cilt sağlığını iyileştirir
