Dr.HASAN MARAL
ANKARA - Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Başkanı Dr. Hasan Maral turizme yapay zekanın getirdiklerini ve getireceklerini Özetleyen bir yazı kaleme aldı. Son günlerde gündemden düşmeyen yapay zekaya önemli bir bakış sergileyen Dr. Hasan Maral’ın “Görünmez Seyahat Acentesi: Yapay Zeka” başlıklı yazısını yayınlıyoruz.
1. Bir Yolculuğun Başlangıcı
Bir sabah uyanıyorsunuz, kahvenizi elinize alıyorsunuz, bilgisayarınızı açıyorsunuz ve “Bu yaz nereye gitsem?” sorusunun cevabını aramaya başlıyorsunuz. Bir zamanlar bu soru, uzun araştırmalar, onlarca sekme, yorucu fiyat karşılaştırmaları, okunacak yüzlerce kullanıcı yorumu demekti. Şimdi ise farklı. Bir sohbet kutusuna yazıyorsunuz ve size özel öneriler çıkıyor.
Eskiden tatil planı yapmak zaman alırdı; bugün ise birkaç dakikalık bir sohbetle kişiselleştirilmiş bir seyahat senaryosu elinizin altında. Bu yeni görünmez seyahat acentesinin adı: yapay zeka (YZ). Özellikle son günlerde büyük dil modellerinin agent modu ile artık bu işlemi çok daha kolay gerçekleştirebiliyoruz.
ChatGPT Agent Mode (Ajan modu), OpenAI’nin geçtiğimiz günlerde kullanıcılarına sunduğu, YZ'yi klasik sohbet robotu olmaktan çıkarıp gerçek işlemler yapan bir “dijital görev yürütücüsü” haline getiren devrim niteliğinde bir özelliktir.
Rakamlar bu hikâyeyi daha da çarpıcı kılıyor. 2024’te 2,95 milyar dolarlık hacme sahip olan küresel YZ turizm pazarı, 2030’da 13,38 milyar dolara ulaşacak. Yani altı yıl içinde dört kattan fazla büyüme. Bu yalnızca bir pazar tahmini değil; aynı zamanda turizmin geleceğinin nasıl şekilleneceğinin güçlü bir işareti. Pandemi sonrasında toparlanma hızla gerçekleşti, ancak yeniden ivme kazandıran şey tüketicilerin beklentilerinin değişmesiydi: hız, güvenilirlik ve kişiselleştirme.
3. Kişisel Asistanlar, Görünmez Kahramanlar
Booking'in AI Trip Planner'ı, Expedia’nın Romie’si, Trip.com’un TripGenie’si, Kayak’ın sohbet tabanlı planlama araçları artık tatilcilerin en yakın yol arkadaşı. Expedia, bu sistemle 6 milyar dolar ek gelir yarattı. Chatbotlar, müşteri hizmetlerinin %80’ini otomatik yönetiyor ve 7/24 kesintisiz destek sağlıyor. Hilton’un Watson destekli robot konsiyerji Connie, otel lobilerinde misafirleri karşılıyor, önerilerde bulunuyor ve zamanla her etkileşimden öğrenerek kişiselleşiyor.
Sektördeki en başarılı örneklerden biri olarak öne çıkan Booking.com, OpenAI ile işbirliği yaparak kullanıcıların dönüşüm oranlarını ikiye katladı. Trip Planner karmaşık doğal dil taleplerini bile anlayabiliyor ve spesifik önerilerde bulunabiliyor.
Expedia'nın Romie adını verdiği sanal yol arkadaşı, planlama, rezervasyon ve hatta yolculuk sırasında "beklenmeyen" durumlara (hava durumu değişiklikleri veya uçuş iptalleri gibi) otomatik müdahale ederek proaktif alternatifler sunabiliyor. Hatta grup sohbetlerindeki e-postalar ve mesajlar gibi dağınık verileri toplayarak kişiselleştirilmiş seyahat programları oluşturabiliyor.
4. Görünmez Teknolojiler, Görünür Etkiler
EasyJet’in apron optimizasyon sistemi, uçakların dönüş süresini azaltarak dakikliği artırıyor. Air France’ın SkyBreathe sistemi, uçuşlarda yakıt verimliliğini %2–5 artırıyor, Google–American Airlines ortak projesi ise gökyüzünde iklimi etkileyen contrail (yoğunlaşma izi) oluşumunu %50 azaltıyor. Bu, turizmin yalnızca “tatil” meselesi olmadığını, aynı zamanda gezegenin geleceğiyle ilgili olduğunu hatırlatıyor. Marriott’un Winnow ile yaptığı işbirliği, otel mutfaklarında gıda israfını %25 azalttı. Bu sadece çevre için değil, aynı zamanda şirketin kâr hanesi için de kazanç demek.
Marriott International, mutfak operasyonlarında Winnow AI çözümlerini kullanmaya başladı; özellikle Birleşik Krallık, İrlanda ve Nordik ülkelerde 53 otelde uygulanıyor. Bu ortaklık gıda israfının azaltılması, sürdürülebilirlik ve maliyet kontrolü amacıyla yürütülüyor.
5. Akıllı Şehirler ve Sessiz Rehberler
Venedik’in "Smart Control Room"’u, şehirdeki turist akışını sensörlerle yönetiyor; Kyoto’nun “Travel Congestion Forecast” sistemi, popüler noktalardaki yoğunluğu önceden hesaplıyor. Barcelona, kalabalık alanlarda gerçek zamanlı bilgi sunarak ziyaretçileri alternatif yerlere yönlendiriyor. Amsterdam, yüzlerce mobil uygulamayla şehrin dijital haritasını ziyaretçilere açıyor. Bu uygulamalar sadece birer araç değil; aslında şehirlerin kendi hikâyesini sürdürülebilir şekilde yazmasının yolu.
Kyoto Travel Congestion Forecast , Kyoto kentinde turist yoğunluğunu büyük veri ve YZ ile tahmin eden ve canlı harita üzerinden gösterebilen yenilikçi bir şehir uygulaması. Kyoto Belediyesi ve Kyoto City Tourism Association’ın özel sektör ortaklıklarıyla geliştirdiği bu sistem, YZ ve Büyük Veri kullanarak aşırı turizmin (overtourism) negatif etkilerini azaltmayı ve ziyaretçi konforunu artırmayı amaçlıyor.
6. Sanal Tatiller ve Yeni Gerçeklik
VR turizmi yıllık %33 oranında büyüyor. Artık insanlar rezervasyon yapmadan önce otel odalarını ya da plajları sanal olarak gezebiliyor. Apple Vision Pro ve ChatGPT birleşimi, gezginlere destinasyonların içine adım atmadan oradaymış gibi hissettiriyor. Niantic’in Wol projesinde, sanal ormanda yürürken bir YZ baykuşu size ekosistemi anlatıyor. Bu yalnızca teknoloji değil; çocukken masallarda okuduğumuz büyünün teknolojiyle hayat bulmuş hali.
Niantic’in Wol projesi, artırılmış gerçeklik (AR) ve YZ teknolojilerini birleştiren yenilikçi bir dijital deneyimdir.
Yapay zeka pazarının sürekli gelişmesi beklenen 2025-2030 döneminde müşteri deneyimi, operasyonel verimlilik ve sürdürülebilirlik alanlarında daha fazla entegrasyon bekleniyor.
• Hiper-Kişiselleştirme: YZ her gezginin tercihlerine uyan son derece özelleştirilmiş deneyimler yaratacak, hava durumu, yerel etkinlikler ve gezginlerin ruh haline dayalı gerçek zamanlı güzergah değişiklikleri sağlayacak.
• XR (Genişletilmiş Gerçeklik) ve YZ Birleşimi: Metaverse ve sanal gerçeklik deneyimlerinin entegrasyonu, turizmde inanılmaz, kişiselleştirilmiş deneyimler sunmasını mümkün kılacak.
• Kuantum Bilişim: Kuantum bilişim yeteneklerinin entegrasyonu, karmaşık optimizasyon problemlerinin çözümünde devrim yaratacak (örn. milyonlarca değişkenli rota optimizasyonu).
• Otonom YZ Ajanları ve Otonom Ulaşım: Otonom YZ ajanlarının yaygın benimsenmesi ve sürücüsüz servisler ile otonom havaalanı araçları gibi otonom ulaşım sistemleri yaygınlaşacak.
• Edge AI ve IoT Yakınsaması: Akıllı destinasyonlarda, Edge AI ile IoT sensörlerinin birleşimi, gerçek zamanlı karar verme yeteneklerini artıracak (örn. akıllı oda optimizasyonu, tahmine dayalı bakım).
• Gen Alpha ve YZ-Native Gezginler: 2025 sonrası seyahat pazarına girecek Gen Alpha nesli, YZ teknolojileri ile büyümüş olacak ve tam otomatik seyahat planlama, sorunsuz sesli etkileşimler ve tahmine dayalı hizmet sunumu gibi beklentilere sahip olacak.
• Blockchain ve Gelişmiş Güvenlik: Blockchain teknolojisinin otel sadakat programlarında benimsenmesinin 2030'a kadar %31 yıllık büyüme ile büyümesi öngörülmekte. YZ, yüz tanıma sistemlerinden güvenlik tehditleri için anomali tespitine kadar otellerin misafirleri güvende tutmasına yardımcı olacak.
Her parlak hikâyenin gölgeleri de vardır. YZ'nin aşırı otomasyonu bazen insani dokunuşu eksiltebilir. Özellikle turizm gibi hizmet merkezli bir sektörde, bu risk çok belirgin. Veri güvenliği kaygıları, kişisel bilgilerin depolanması, sahte yorumların yayılması… Bunlar sektörün yeni sınavları. AB’nin Yapay Zeka Yasası, yüz tanıma gibi uygulamaları “yüksek risk” kategorisine alarak çerçeve çiziyor. Üstelik dijital uçurum da derinleşiyor: gelişmiş ülkeler hızla adapte olurken, düşük gelirli ülkeler bu dönüşümden geri kalma tehlikesi yaşıyor.
9. İnsan ve Makine Arasında İnce Bir Çizgi
Turizm, doğası gereği insani bir deneyimdir: gülümseyen bir resepsiyonist, sokakta yol sorarken verilen samimi bir cevap, yerel bir şefin tavsiyesi… YZ, bu dokunuşları yok etmek için değil, güçlendirmek için sahneye çıkmalı. YZ'nin başarısı, insan deneyimini gölgelememesinde yatıyor.
10. Yolculuğun Sonu, Başlangıcın Eşiği
Bugün yaşananlar sadece bir fragman. Önümüzdeki yıllarda YZ destekli turizm, bireysel ruh halimize göre tatil rotası çıkaracak; şehirlere yayılan sensörler turist yoğunluğunu anında yönetecek; oteller atıkları minimize ederken aynı anda size kişiselleştirilmiş öneriler sunacak. Kazananlar, yalnızca teknolojiye yatırım yapanlar değil; teknolojiyi insan hikâyesiyle birleştirenler olacak.
11. Son Söz
Turizm, insanın dünyayı keşfetme arzusunun hikâyesidir. YZ ise bu hikâyeyi daha akıcı, daha sürdürülebilir, daha kapsayıcı hale getiriyor. Ama unutmayalım: Asıl kahraman teknoloji değil; onu anlamlı kullanan bizleriz.
Bir sonraki seyahatinizde bavulunuzu hazırlarken, belki farkında bile olmayacaksınız: görünmez bir YZ ajanı, seyahatinizi çoktan sizin için yazmaya başlamış olacak.
Dr HASAN MARAL KENDİNİ ŞÖYLE ANLATIYOR
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanı olarak, Türkiye'nin en iddialı ve uluslararası alanda tanınan entegre bölgesel kalkınma girişimini 9 ilde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) yönetiyorum. Bölgesel planlama, proje yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma alanında 20 yılı aşkın deneyimimle, yerel kaynaklardan yararlanma, kapsayıcı büyümeyi teşvik etme ve dönüştürücü kamu politikası çözümleri tasarlama konusunda tutkuluyum. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı koordinasyonunda liderliğim şunlara odaklanıyor:
Tarımsal inovasyon, turizm, sosyal kalkınma ve yeşil enerji projeleri aracılığıyla yerel toplulukları güçlendirmek.
Çok sektörlü yatırım stratejileri aracılığıyla bölgesel eşitsizlikleri gidermek. Stratejik planlama ve paydaş iş birliği yoluyla etki odaklı yönetişimi teşvik etmek.
Sürdürülebilir kalkınma, kamu sektöründe dijital dönüşüm ve yapay zeka destekli politika tasarımı alanlarında iş birliği fırsatlarına her zaman açığım.