OSMANLI, ABD'YE FİLİPİNLER'DE DİN SAVAŞINDA YARDIM ETTİ

İSTANBUL  - Filipinler-Amerika Savaşı'nın pek bilinmeyen bir bölümünde, Osmanlı İmparatorluğu'nun Sultanı II. Abdülhamid, 1900'lü yılların başlarındaki tarihi kayıtlara göre, Filipinler'de din savaşına dönüşebilecek olayların önlenmesinde önemli bir rol oynamıştır.

Diplomatik müdahale, ABD'nin İspanya-Amerika Savaşı'nın ardından yeni ele geçirdiği Filipin toprakları üzerinde kontrol sağlamaya çalıştığı bir dönemde geldi. Amerikalı yetkililer, Müslüman Moro nüfusunun ABD güçlerine karşı kutsal bir savaş başlatacağından korkuyordu.

Amerikalı askerler, 11-15 Haziran 1913 tarihleri arasında Jolo Adası'ndaki Bagsak Dağı Muharebesi sırasında Moro savaşçılarıyla çatışıyor. 

Olay, 1899'da ABD'nin Filipinler'i Paris Antlaşması ile İspanya'dan devralmasının ardından başlayan Filipin-Amerikan Savaşı'nın zemininde gelişti. Emilio Aguinaldo liderliğindeki Filipin bağımsızlık güçleriyle çatışma kuzey bölgelerine hakim olurken, Amerikan yetkilileri, özellikle Mindanao ve Sulu Takımadaları'ndaki Müslüman Moro halkının dinsel saiklerle direniş tehdidi oluşturduğu güney Filipinler'de ayrı bir zorlukla karşı karşıyaydı.

Sultan II. Mehmed'in İstanbul'a Girişi (1874-1884)

Amerikan diplomatik çabaları İstanbul'a uzanıyor

Dışişleri Bakanı John Hay, 1899 yılında Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Amerikan Büyükelçisi Oscar Straus'a eşi benzeri görülmemiş bir istekle yaklaştı: Osmanlı Sultanı'nı, Filipinli Müslümanların Amerikan yönetimine karşı isyana katılmasını engellemek için halife olarak sahip olduğu dini otoriteyi kullanmaya ikna etmek.

1898-1900 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nda ikinci görevini yürüten Straus, Amerikan çıkarları adına müdahale etmesi için Sultan II. Abdülhamid ile başarılı bir müzakere yürüttü. Osmanlı İmparatorluğu'nun Güneydoğu Asya'dan coğrafi uzaklığına ve "Avrupa'nın Hasta Adamı" olarak gerileyen kendi iç sorunlarına rağmen, padişah Amerikan kuvvetlerine yardım etmeyi hemen kabul etti. Müslümanları küresel olarak birleştirmeyi amaçlayan "pan-İslamcı" ideolojisine rağmen, Batı ile dünya çapındaki Müslüman nüfus arasında gereksiz düşmanlıklardan kaçınmak için oldukça pragmatik bir yaklaşım benimsedi.

Padişahın Amerikan kuvvetlerine yardım etme isteği, Osmanlı İmparatorluğu'nun bu dönemde karşı karşıya olduğu karmaşık hesapların bir göstergesiydi. 1876-1909 yılları arasında hüküm süren II. Abdülhamid, bir yandan Halifelik aracılığıyla küresel Müslüman toplumunun manevi lideri rolünü sürdürürken, bir yandan da iç çöküş ve dış baskılarla mücadele ediyordu.

Sultan II. Abdülhamid'in İslam dünyasının halifesi olduğu Osmanlı döneminde, yaklaşık 1887 yılında Mekke şehrindeki Kâbe'nin fotoğrafı.

Dini otorite Mekke aracılığıyla iletildi

II. Abdülhamid, Sulu Sultanlığı'ndaki Moro Müslümanlarına özel olarak hitaben bir mektup yazarak, onlara Amerikan otoritesine boyun eğmelerini ve ABD güçlerine karşı düşmanca davranışlardan kaçınmalarını emretti. Mesaj, uzak Müslüman topluluklarını birbirine bağlayan dini ağları vurgulayan alışılmadık bir iletim yolu izledi: Sultan, yazışmasını iki Sulu liderinin de bulunduğu Mekke'ye gönderdi ve talimatı aldıktan sonra, güney Filipinler'deki anavatanlarına geri götürdü.

Savaşı başlatan atışı anmak için Filipinler Tarih Komitesi tarafından 1941'de dikilen tarihi işaret, 4 Ağustos 2025'te erişildi. 

Müdahale, acil hedeflerine ulaşmada son derece etkili oldu. Çağdaş kaynaklar, "Sulu Müslümanlarının ... isyancılara katılmayı reddettiğini ve kendilerini (Amerikan) ordusunun kontrolüne sokarak Amerikan egemenliğini tanıdığını" belgelemektedir. Bu uyum, toprak genişlemesinin kritik bir anında Amerikan sömürge yönetimi için önemli bir diplomatik zafer olarak ortaya çıktı.

Yarbay John P. Finley daha sonra padişahın gerekçelerini ve müdahalenin daha geniş bağlamını ayrıntılı bir şekilde belgelendirdi. Finley'e göre, II. Abdülhamid "Filipin Adaları'ndaki Müslümanlara, Amerikan yönetimi altında dinlerine hiçbir müdahaleye izin verilmediği sürece Amerikalılara karşı herhangi bir düşmanlığa girmelerini yasaklayan bir mesaj göndermişti." Dini özgürlük garantisi, Moro halkının Amerikan yönetimi altında İslami uygulamalara olası müdahale konusundaki temel endişesini ele alıyordu.

Amiral George Dewey, General Elwell S. Otis, bir denizci ve bir askerin Filipinler'e çıkıp silahlarını ve Amerikan bayrağını Emilio Aguinaldo'ya ve yetersiz silahlanmış, yırtık pırtık ama kibirli bir Filipinli grubuna teslim olmak için kıyıya çıktıkları bir "Yayılma Karşıtı"nın rüyasını gösteriyor.

Cumhurbaşkanlığı minnettarlığı ve stratejik hesaplamalar

ABD Başkanı William McKinley, Büyükelçi Straus'a diplomatik başarısından dolayı şahsen teşekkür ederek, müdahalenin askeri değerine dair nadir görülen nicel bir değerlendirme yaptı. McKinley, Osmanlı padişahının mektubunun "Amerika Birleşik Devletleri'ne sahada en az 20.000 asker kazandırdığını" tahmin etti; bu rakam, güney Filipinler'de dini saiklerle çıkan bir ayaklanmayı bastırmak için gereken önemli askeri ve mali kaynakların altını çiziyordu.

Başkan McKinley'nin Straus'a kişisel teşekkürü, müdahalenin neyi başardığına dair net bir değerlendirmeyle geldi. Finley daha sonra söz konusu mali riskler hakkında şöyle yazdı: "Okur, bunun hem insanlar hem de milyonlarca para açısından ne anlama geldiğini düşünmek için durursa, kutsal bir savaşı önlemede bu harika diplomasiyi takdir edecektir."

Müdahalenin başarısına ve McKinley'nin özel minnettarlığına rağmen, başkan Aralık 1899'da Kongre'ye yaptığı konuşmada Osmanlı İmparatorluğu'nun rolünü kamuoyuna açıklamamayı tercih etti. Bu ihmal, kongre prosedürlerinin zamanlamasını yansıtıyordu; Sulu Sultanı ile yapılan anlaşma henüz 18 Aralık'ta değerlendirilmek üzere Senato'ya sunulmamıştı ve kamuoyu tartışması erken başlamıştı.

Straus'un anıları, daha sonra, 1902'de Güney Filipinler'de Amerikan askerlerine yönelik şiddete yanıt olarak askeri müdahaleye karşı çıktığı bir olay da dahil olmak üzere, ek diplomatik çabaları ortaya koydu. Straus, başlangıçta önerildiği gibi 1.200 asker konuşlandırmak yerine, daha önceki Osmanlı müdahalesinin oluşturduğu çerçeveye atıfta bulunarak, barışçıl çözüm için "dostça veriler" kullanılmasını önerdi.

Kurz & Allison'ın 23 Nisan 1899'da Filipin-Amerikan Savaşı'nda gerçekleşen Quingua Muharebesi

Sınırlı süre ve nihai çatışma

Sultanın mektubu, Sulu Müslümanlarının ilk Filipin ayaklanmasına katılmasını başarıyla engellemiş olsa da, değişen Amerikan politikaları karşısında koruyucu etkileri geçici oldu. Diplomatik müdahale, Sulu Sultanlığı'na Amerikan egemenliği altında önemli bir özerklik tanıyan ve başlangıçta her iki tarafın da acil çıkarlarını karşılayan bir çerçeve oluşturan 1899 Kiram-Bates Antlaşması ile aynı zamana denk geldi.

Ancak, Amerika Birleşik Devletleri 1904'te Kiram-Bates Antlaşması'nı tek taraflı olarak feshettiğinde, daha önceki çatışmaları önleyen diplomatik temel çöktü. Antlaşmanın iptali, doğrudan artan gerilimlere ve 1902'den 1913'e kadar süren ve Amerika'nın Güney Filipinler işgali sırasındaki en kanlı çatışmalardan bazılarını içeren Moro İsyanı'nın patlak vermesine yol açtı.

Bunu izleyen isyan, dini otoritenin siyasi düzenlemeleri sürdürmedeki sınırlarını ortaya koydu. Daha önceki Osmanlı müdahalesine rağmen, Moro halkı, antlaşma korumalarının kaldırılmasının ardından Amerikan sömürge yönetimine karşı sürekli bir direniş başlattı.

Çatışmada, John J. Pershing ve Leonard Wood gibi komutanların komutasındaki Amerikan kuvvetlerinin daha önce özerk olan bölgeler üzerinde doğrudan askeri kontrol sağlamaya çalışması sonucu Pandapatan ve Lanao Gölü çevresindeki çatışmalar da dahil olmak üzere yoğun çatışmalar yaşandı.