ÖZKAN ALTINTAŞ-TÜRKİYE TURİZM (GEZİ-6)

---

MALATYA - Bahar gelip canlanırken bahçeler / Bembeyaz çiçeği, siz dalda görün / Arılar çiçekte dolaşıyorken / Kaysının tadını, siz balda görün
Gülüyor çiftçi kaysı olunca / Zevk alıyor herkes sepet dolunca / Hasadın sonunda düğün yapınca / Al duvak gelini, siz kolda görün
Yöremin umudu kayısı bence / Geçim kaynağıdır ihtiyar, gence / Çiçeğini bir de soğuk vurunca / Çiftçiyi perişan, bir halde görün
İslim olur kurutulur, satılır / Hoşaf yada aşureye katılır / Malatya"da her yıl yarış yapılır / En güzel kaysıyı, siz elde görün
Bunları yazarım kalem elimde / Kaysıyı övmeye yetmez kelime / Alemi yaratan rabbim dilimde / Hakka niyazları, siz dilde görün



Malatya"da kayısı asırlar boyu şiirleri, şarkılara konu edilmiş Malatyalı için bir yaşam şekli haline gelmiştir.
Yukarıda dizeleri Somuncu Baba, Hulusi Efendi gibi vecizelerini dizelere döken Darendelilerin yaşadığı bölgeden Darende Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Müdürü İbrahim Alaattin Ateş kaleme aldı.
Malatya"ya ilk geldiğimiz gün kahvaltı ettiğimiz Ağcapınar"da Su Sesi Tesisleri"nin adı da “Şairin Yeri” olarak geçiyordu. Zekeriye Çorlu kahvaltı sonrası ayrılırken şiirlerinden bir iki dörtlük söyleyerek bölge insanının ne kadar duygusal olduğunu bizlere göstermişti.
Yazımda Malatya insanının sevecen ve sıcak yanını ortaya koyuyorum. Çünkü biz hep öyle gördük…



KAYISI PIRTLATIYORLAR
Darende"den Malatya"ya doğru giderken yol boyu serili yaş kayısıların kurutulduğunu gördük. Ayrıca sandıkların çevrelerine kadınlı erkekli gruplar oturmuş birer bire kayısının çekirdeğini ayıklıyorlardı.
Çekül Vakfı Bölge Koordinatörü Bekir Sözen önce “Kayısı pırtlatıyorlar” dedi daha sonra “Patik yapıyorlar” diyerek sözlerini düzeltti. Sonra da “Bu işçilerin hepsi Adıyaman"dan gelir. Hasat zamanı kayısı toplama ve patik işini Adıyamanlı köylüler yaparlar. Malatyalıda kayısıyı yetiştirip, pazarlar. Bu asırlardır böyle yapılır” dedi.



Aracımızı durdurarak patik yapanların arasına daldık. Her yaştan insan vardı, ama gençler çoğunluktaydı. Önce fotoğraf çekmemize direndiler. Sonra rıza gösterdiler. Fotoğraf çektikçe hoşlanıp, poz verenler çoğaldı. Hatta “Benim İstanbul"da nişanlım var. O da görsün” diyenler bile oldu.
Kayısı güneşte kurutulduktan sonra gevşiyor ve kıvamına gelince bir parmak hareketi ile pırtlatıp çekirdeği çıkarılıyor. Sonra kuru kayısı işleniyor. Kayısının birde gül yaprağı üzerinde kurutulan koyu renklisi var ki o son yılların moda kuru kayısısı olarak piyasaya sürülüyor.



DÜNYANIN EN KIYMETLİ HAZİNESİ
Doğanın mucizesi olan kayısı ile simgeleşen Malatya sadece Türkiye"nin değil dünyanın kayısı bahçesidir. Dünya kayısı üretiminin yüzde 90"ı bir şehirde üretiliyorsa diğerlerine konuşmak düşmez.
Çok uzak değil… Geçen yıl Londra'nın ünlü Trafalgar Meydanı'na uzanan Regent Street'ten Picadilly Meydanı'ndan yürürken dünyaca ünlü modacı Pierre Cardin'in mağazasının vitrininde şık ve pahalı elbiseler arasında sandık sandık yığılı kuru kayısı görmüştüm.
Biraz yaklaşınca sandıkların arasında “Made In Turkey” ve “Malatya” yazısını görünce tüylerim diken diken olmuş ve çok gururlanmıştım.
Benim ülkemin, özel bir yöresinin, özel bir ürünü böylesine önemli bir mağazanın vitrininde, hem de hiç alakası olmayan bir konumda sergileniyordu. Her yerde Türkiye ve Malatya yazıyordu. Ortaya o paha biçilmez değerdeki kuru Malatya kayısıları vitrine saçılmıştı. Sanki “Ali Baba ve 40 Haramiler” filminde olduğu gibi bir hazine sandığı açılmış ve içerisinden altınlar saçılmış gibi dekor yapılmıştı. O hazine sandığından kayısılar ve çok değerli elbiseler çıkıyordu. İşte dünyanın gözünde Malatya kayısısı böyle hazine değerindedir.



TÜRKİYE'NİN KAYISI BAHÇESİ: MALATYA
Anadolu"nun sarp dağları arasında yemyeşil bir vahayı andıran Malatya, kayısı bahçeleri, zengin tarihi ve dinamik şehir hayatıyla turizmde ilgiyi hak ediyor. Ancak beklenen ilgiyi bulmuyor. Bunu şehirdeki otel sayısı ile çok açık görüyorsunuz. Malatya"nın turizmde beklenen noktaya ulaşması için “marka kent” olması ve dünyadaki tüm turizm fuarlarına katılması gerekiyor.
Çok bilinmez ama Malatya"nın kirazı ve dutu da boldur Malatya"nın. Eskilerin "mişmiş" dediği kayısı ise baş tacıdır kentin. Adına türküler yakılan, gazeteler kurulan kayısıyı, yörenin insanı kebaptan kolonyaya kadar bir çok yerde değerlendiriyor.



MALATYA'NIN ÜNLÜLERİ DE ÇOKTUR
Malatya kayısı kadar ünlü insanlarıyla da gurur duyuyor.
İsmet İnönü ve Turgut Özal gibi iki cumhurbaşkanı çıkarmıştır.
Vefa Lisesi'nde aynı sınıfta okuduğumuz Arapkirli Yaşar Güner ve Kemal Sunal'da Malatyalıydı.
Müzisyen arkadaşım Çetin Alp'te Malatyalıydı.
Sanat dünyasından Kenan Işık, Zerrin Özer, İlyas Salman, Regga Oktay, Mustafa Sandal, Ahmet Kaya, Nehir Erdoğan, Sümer Tilmaç, Selçuk Ural, Belkıs Akkale, Füsun Önal, Selçuk ve Rana Alagöz, Murat Göğebakan, Bengü, Cüneyt Gökçer, Zehra Bilir gibi ünlüler Malatyalıdır.



KAYISI HASADI VE KURUTMA
Kayısı ağaçlarında en uygun hasat elle toplama şeklinde olup, meyvelerin zarar görmemesi ve bir olgunlukta toplanmasını sağlar. Silkeleyerek hasatta, ağaç altına branda serilse bile meyvelerin zedelenmesini ve aynı olgunlukta toplanması sağlanamaz. Çırparak hasatta yukarıda anılan zarara ilaveten dalların ve meyve gözlerinin büyük ölçüde zarar görmesine yol açar. Son zamanlarda yurt dışından ithal edilerek Malatya"da geliştirilen örümcek ağı görünümünde olan brandaya silkelemek suretiyle meyvelerin zarar görmesinin önlenmesi yanında işgücü ve zaman tasarrufu da sağlanmıştır.
Kuruma süresini kısaltmak, tabii rengi korumak, böceklenmeyi önlemek ve muhafaza süresini artırmak gayesiyle yapılan kükürtleyerek kurutma, toplam üretimin % 80"inden daha fazlasını oluşturmaktadır. Doğrudan toprağa, betona ve bez sergilere serilerek tabii olarak kurutulan ürünler, toplam üretimin yaklaşık % 10"unu oluşturmaktadır.



MALATYA'NIN YÜZDE 60'I KAYISIDAN GEÇİNİR
Malatya nüfusunun % 60"ının geçim kaynağını oluşturan kayısının % 95"i ihraç edilmekte olup, bu ülkelerin başında ABD ile Avrupa başta gelmektedir. Dünyada üretilen kuru kayısının % 65-80"ini Malatya kayısısı teşkil eder.
Malatya kayısıcılığındaki sorunlar; Kültürel uygulamalar, teknolojik imkanlar, muhafaza, pazarlama, nakliye ve ihracat alanında görülüyor.
Yetiştiricilikte en önemli problem ilkbahar geç donlarıdır. Konunun en kesin çözümü yapılacak ıslah çalışmalarıyla dona dayanıklı çeşitlerin elde edilmesi olacaktır. Ayrıca kaliteli ve bol meyve elde etmek için sulama, gübreleme vb. kültürel uygulamalara azami dikkat edilmesi gerekir.



TÜYAP BAŞKANI BÜLENT ÜNAL"DAN DON PERVANESİ
Tüyap Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Ünal, Malatya"da düzenlenen seminerde kayısı ağaçlarının dondan korunması için bahçelerde don pervanelerinin kullanılmasını tavsiye etti. Bülent Ünal şöyle konuştu: “Dondan zarar gören işçilere 87 milyon lira dağıtılması gündemde. 25 bin çiftçiye dağıtılacak. Çiftçi başına yaşlaşık 3 bin lira ödenecek. Bu sıkıntıları çekmemek için don pervanelerine ihtiyaç var. Bahçelerin üzerine 10-12 metre uzunluğunda hava şartlarını değiştirebilecek pervaneler yerleştiriliyor. Çiçeklenme zamanında don şartları engelleniyor. Ayrıca kayısı üretiminin daha geniş bir zaman dilimine dağılması ve ekim, kasım ayında taze kayısının satılmasının amaçlanması gerekmektedir.”
Bünet Ünal"ın önerisi dünyadaki son gelişmeleri ortaya koyuyor. Aslında teknolojik problemler olarak hasar sırasında meydana gelen zedelenmeler, kükürtleme işleminin kontrolsüz şartlarda yapılması sebebiyle standardizasyonun sağlanmaması sayılabilir.
Bunun için kükürtleme ve kurutma tekniklerinin geliştirilmesi gerekir. Kayısıların muhafazası, tasnifi, ambalajlanması, taşınması ve ihracatında da çok düzensizlikler bulunuyor. Standardizasyona gerekli önemin verilmesinin yanı sıra reklam geliştirme faaliyetleri ile kuru kayısı ihracatındaki dar boğazlar aşılabilir. Yaptığımz görüşmelerde bu konuda çalışmalar yapıldığı bildirildi.



KAYISIDAN ELDE EDİLEN ÜRÜNLER:
Minimal işlenmiş kayısı, dondurulmuş kayısı, kayısı konservesi, pulpu ve nektarı, kayısı meşrubatları, kayısı pulp konsantresi, kayısı jöle, reçel, marmelatı ve kreması, yeşil kayısı turşusu ve kayısı pestili, toz ve kuru kayısı (çir, gün kurusu ve patik), kıyılmış ve doğranmış kuru kayısı ürünleri, ekstruzyon kayısı mamulatı ve kayısı şekerlemeleri, kayısı ekstraktı ve esansı, ayısı pasta, kek, dondurma ve gofret türü mamulatı



TEDAVİDE MUCİZE MEYVE
Malatya'nın altını kayısının sağlık açısından o kadar yararları var ki saymakla bitmez. Bu kadar faydalı meyve için ne yazılsa azdır.
Kayısı ihtiva organik ve anorganik maddeler vasıtasıyla insan sağlığına olumlu etkilere sahip bir meyvedir. Kayısı yüksek miktarda şeker, nişasta, protein, pektin, pektoz selüloz, organik maddeler, vitamin A.B.B2, C,E,P, PP, Folik asit, az miktarda K20, C03, P205, CO, daha az miktarda Na20, Ca0, mg0, Fe03, C1 ve eseri miktarda Zn, A1 ve eseri miktarda Zn, A1 ve Cu içermektedir.
Kayısı minerallerden potasyum ve vitaminlerden B karoten yönünden çok zengindir. Vitamin A vücudu ve organları saran epitel doku ve gözün sağlığı, kemiklerin ve dişlerin gelişimi ile sağlığı, kemiklerin ve dişlerin gelişimi ile sağlığı, endokrin bezlerinin çalışmasına yararlıdır.
200-250 gram kayısı diyeti yeteri kadar yağ içeriyorsa günlük vitamin A tüketiminin 1/3"ünü karşılayabilir. Ayrıca kayısının sodyumca fakir, potasyumca zengin oluşu bazı özel diyetlerin düzenlenmesinde yardımcı olabilir. Sodyum ve potasyum vücut sıvılarının basıncı ve asit baz dengesi için gereklidir. Vücutta sodyum birikimi ödemlere yol açar. Potasyum yetersizliğinde glikojen yetersizliği görülür. Kayısı sodyumun kısıtlanmış diyetlerde mesela kalp yetmezliğinde, böbrek hastalıklarında, asit toplanması gereken hepatit sirozda ve uzun süre tedavi gören kişilerde kolaylıkla kullanılabilir.



Yemeklerden sonra yenildiği zaman sindirime yardımcı olan yaş kayısı biraz fazla alınınca ishale yol açar. Bu yanıyla kayısı kabızlığa karşı önemli bir ilaç görevi yapar. Güneşte kurutulmuş aşı kayısı (kabuk) süt ile kaynatılarak yatarken içilirse, çoğu zaman, kesin sonuç alınır.
Güzel bir cilt ve saça olumlu faydası vardır. Cilt güzelliği için birebirdir. Yanınızda kayısı bulundurun, çünkü böylece açlıktan kan şekeriniz düştüğünde kayısı yersiniz. Kanserin önlenmesine ve kanser için kullanılan ilaçların yan etkilerinin ortadan kaldırılmasına yardım eder.
Kayısıdan yemekler, tatlılar yapılır. Çekirdeği bile yenir. Kayısı kozmetik dünyasında önemli bir ürün olarak kullanılır. Kullanım alanları saymakla bitmez.



KAYISIYI ANADOLU"YA BÜYÜK İSKENDER GETİRDİ
Tarihi kaynaklara göre Türkistan, Orta Asya ve Batı Çin"i içerisine alan çok geniş bir bölgenin kayısının ana vatanı olduğu sanılıyor. Günümüzden 5000 yıl gibi çok uzun bir zaman önce kayısı bu bölgede bilinmekte ve tarımı yapılmaktaydı. Büyük İskender"in seferleri sırasında kayısı M.Ö. 4.yüzyılda Anadolu"ya getirilmiş yetişmesi için uygun iklim ve toprakları Anadolu"da bulunduğundan Anadolu kayısının ikinci vatanıdır.
M.Ö. 1. yüzyılda Roma ve Pers savaşları sırasında Ermeni tüccarlar tarafından önce İtalya"ya sonra da Yunanistan"a götürüldü. İtalya ve Yunanistan"dan diğer Avrupa ülkelerine geçişi uzun yıllar almış 13. yüzyılda İspanya ve İngiltere, 17. yüzyılda da Fransa ve Amerika"ya da götürüldü.



Kayısı, coğrafik olarak dünyanın hemen hemen her yerine dağılmış olsa da daha çok Akdeniz"e yakın olan ülkelerde Avrupa, Orta Asya, Amerika ve Afrika kıtalarına yayılmış ve burada yetişme alanları buldu.
Dünya yaş kayısı üretiminde Türkiye birinci sıradadır. Türkiye"yi İspanya, İtalya, İran Fransa, Yunanistan ve ABD izlemektedir. Bu birinci grup ülkelerin yaş kayısı üretimleri 100 bin tonun üzerindedir. Birinci gruba Fas, Pakistan, Suriye, Çin, Güney Afrika, Macaristan, eski Yugoslavya, Romanya, Avustralya, takip ediyor.
Dünya yaş kayısı üretiminin yaklaşık % 10-15"inin yapıldığı Türkiye"de 6 kayısı bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgeler;
Malatya, Elazığ, Erzincan bölgesi, Kars, Iğdır bölgesi, Akdeniz (Mersin, Mut, Antakya) bölgesi, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, İç Anadolu Bölgesidir.
Bu bölgeler içerisinde Malatya, Elazığ, Erzincan bölgesi dışındaki bölgelerin üretimleri sofralık tüketime yöneliktir. Birinci bölgedeki kayısıların çoğunluğu kurutulmakta ve bu bölge dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık yüzde 85-90"ını karşılıyor.

YARIN: ASLANTEPE VE NEMRUT